Сэдэв: Эдийн засгийн үндсэн ойлголтууд

Сэдэв: Эдийн засгийн үндсэн ойлголтууд

1.1   Ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààíû ¿¿ñýë õºãæèë

Ýäèéí çàñàã áóþó “ýêîíîìèêà“ õýìýýõ íýð òîìü¸î íü “îéêîíîìèà“ ãýñýí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé áºãººä “îéêîñ“ ºðõ ãýð, àæ àõóé, “ íîìîñ “ õóóëü æóðàì ãýñýí ¿ãíèé íèéëýìæ áºãººä àíõ ºðõèéí àæ àõóéí òóõàé øèíæëýõ óõààí ãýñýí óòãàòàé áàéæýý. Õ¿í òºðºëõòºí àìüäðàë õºãæëèéíõºº óðò óäààí õóãàöààíû òóðøèä àíõäàã÷ õýðýãöýý áóþó èäýõ õîîë, ºìñºõ õóâöàñ, îðîí áàéð, áàãаæ õýðýãñýëýý ººðñäèéí õ¿÷ îþóí õºäºëìºðººðºº áèé áîëãîæ õàíãàæ èðñýí òýð ¿åýñ ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä îðñîí ãýæ õýëæ áîëíî. Òýð äóíäàà Çàõ Çýýëèéí Ýäèéí Çàñãèéí õàðèëöàà պ人 Àæ Àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý, ò¿¿íèéã ¿éëäâýðëýã÷äèéí ººðñäèéí õýðýãöýýíýýñ äàâæ, èë¿¿äëýý ñîëèëöîõ áîëñîí òýð ¿åýñ áóþó Ìݪ 8–10 ìÿíãàí æèëèéí òýðòýý ¿¿ññýí ãýæ ¿çäýã. Ýíý ºíãºðñºí õóãàöààíû òóðøèä õ¿ì¿¿ñèéí àæèãëàëò, òóðøèëò, ñóäàëãààíû ÿâöàä ¿¿ñýæ áèé áîëñîí îëîí ñàëáàð øèíæëýõ óõààíû íýã íü ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààí þì. Îäîîãîîñ 200 æèëèéí ºìíº ýäèéí çàñãèéí óõààí íü áèå äààñàí øèíæëýõ óõààíû õýëáýðòýé áîëæ ºäèé õ¿ðòýë îëîí ¿å øàòûã äàìæèí õºãæñººð èðñýí.

1.2   Ýäèéí çàñãèéí îíîëûí òóõàé

Ýäèéí çàñãèéã ìèêðî áîëîí ìàêðî ò¿âøèíä ñóäàëíà. Ìèêðî ýäèéí çàñàã íü ýäèéí çàñãèéí ìåõàíèçìûã àíõäàã÷ íýãæèéíõ íü ò¿âøèíä øèíæèëæ, ýäèéí çàñãèéí ç¿é òîãòëóóäûí ýõ ¿¿ñâýð, õºäºëãºã÷ õ¿÷èéã òàíüæ òîäðóóëàõ çîðèëãûã àãóóëäàã. Ìàêðî ýäèéí çàñàã íü óëñ îðíû ýäèéí çàñàã á¿õýëäýý áóþó ò¿¿íèéã á¿ðä¿¿ëýõ òîäîðõîé ñàëáàðóóäûí õýìæýýíä òîäîðõîéëîãäîíî.

Ýäèéí çàñàã ãýäýã íü õàìãèéí òîâ÷õîíäîî õÿçãààðëàãäìàë íººöººð õÿçãààðã¿é õýðýãöýýãýý õàíãàõ ¿éë ÿâö þì. ªºðººð õýëáýë õ¿íèé õýðýãöýý õÿçãààðã¿é, òóõàéëáàë õîîë õ¿íñ, îðîí áàéð, õóâöàñ, òºðºë á¿ðèéí ¿éë÷èëãýýíèé õýðýãöýý ãýõ ìýò ¿é îëîí õýðýãöýý çýðýãöýí îðøèæ áàéäàã. Õýðýãöýýã åðºíõèéä íü:

I.          Àíõäàã÷ õýðýãöýý. ¯¿íä õ¿íèé àìüäàð÷, àæ òºðºõºä øààðäëàãàòàé íýí òýðã¿¿íèé õýðýãöýýò õóâöàñ õóíàð, õîîë õ¿íñ, îðîí áàéð ãýõ ìýò ç¿éëñ áàãòàíà.

II.       Õî¸ðäîã÷ õýðýãöýý.¯¿íä äýýðõýýñ áóñàä òºðºë á¿ðèéí ñî¸ë, àõóé ¿éë÷èëãýý, ãî¸ë

÷èìýãëýëèéí ç¿éëñ, òàíñàã ýäëýë îðíî.

Õýðýãöýýíèé íèéòëýã ¿íäñýí øèíæ íü õÿçãààðã¿é áºãººä òîî ÷àíàðûí õóâüä áàéíãà ºñºí íýìýãäýæ áàéõàä îðøèíî. Õýðýãöýý õÿçãààðã¿é õàðèí ò¿¿íèéã õàíãàõ ýõ ¿¿ñâýð – íººö íü õÿçãààðëàãäìàë áàéäàã. Ýäèéí çàñãèéí íººö¿¿äèéã åðºíõèéä íü 4 àíãèëæ àâ÷ ¿çäýã. ¯¿íä:

1.      Ãàçàð

2.      Õºäºëìºð

3.      Êàïèòàë

4.      Үйлдвэрлэл эрхлэх ур чадвар гэж ангилна.

1.3 Эдийн засгийн үндсэн асуудлууд

Эдийн засгийн амьдралын гол зөрчил нь бүтээгдэхүүн түүнийг үйлдвэрлэхэд ашигладаг нөөц хязгаарлагдмал байдагт оршино. Иймд хязгаарлагдмал нөөцийг оновчтой зарцуулан нийгмийн хэрэгцээг зохистой хангахын тулд зайлшгүй үр дүнтэй шийдвэрлэх ёстой 3 асуудал хувь хүн, улс үндэстэн бүрийн өмнө тулгардаг.

1. Юуг үйлдвэрлэх вэ?

2. Яаж үйлдвэрлэх вэ?

3. Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ?

1. Юуг үйлдвэрлэх вэ? гэдэг нь тухайн эдийн засаг бүрийн үйлдвэрлэх ёстой бараа үйлчилгээ болон тэдгээрийн тоо хэмжээг харуулдаг. Нөөцүүд хязгаартай учир ямарч эдийн засаг нийгмийн бүх хүмүүсийн хүсч байгаа барааг үйлдвэрлэж чаддаггүй. Нэг бараа үйлчилгээний үйлдвэрлэл их бол бусад нь бага байдаг. Иймд нийгэм бүр ямар барааг үйлдвэрлэх ямар хэмжээтэй үйлдвэрлэх вэ?  гэдгээ сонгох ёстой.

2. Яаж үйлдвэрлэх вэ? гэдэг асуудал нь бараа үйлчилгээг үйлдвэрлэхэд ашиглагдах техник ба хүчин зүйлүүдийн боломжит сонголтыг харуулдаг. Бараа ба үйлчилгээг үйлдвэрлэхэд өөр өөр хүчин зүйл ба техник ашиглагддаг учраас тэдгээрийн хэрэглээний талаарх асуудал үүсдэг.

3. Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ? гэдэг нь нийт үйлдвэрлэлийг ялгаатай хэрэглэгчдэд хэрхэн хуваах тухай асуудал юм. Эдийн засагт засгийн газрын зохицуулалт хяналт байхгүй тохиолдолд “хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ?” гэдэг асуудлыг үнийн механизм шийдвэрлэдэг. Эдгээр 3 асуудлыг эдийн засгийн үндсэн асуудлууд гэх бөгөөд хооронд нь нягт уялдаатайгаар улс орон болон аж ахуй бүр өдөр тутам шийдвэрлэж, янз бүрийн байдлаар хэрэгжүүлж байдаг.

1.3 Ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààíû ñóäëàõ ç¿éë

Ìèêðî ýäèéí çàñãèéã ñóäëàõ ç¿éëèéã 4 òîì á¿ëýãò õóâààæ äîîðõ äàðààëëààð àâ÷ ¿çíý.

1.      Çàõ çýýëèéí îíîë. Ýíä ìèêðî ýäèéí çàñãèéí ãîë ãîãöîî àñóóäàë ýðýëò, íèéë¿¿ëýëò, ¿íý ãóðâûã íÿãò óÿëäààòàé àâ÷ ¿çíý.

2.      Õýðýãëýã÷èéí îíîë. Ýíý íü çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí àñóóäàëòàé (õýðýãëýã÷èä ÿìàð áàðààã õýäèé õýìæýýãýýð õóäàëäàí àâàõ àñóóäàë) õîëáîîòîé þì.

3.      Ôèðìèéí îíîë. Ýíý ï¿¿ñ (àæ àõóéí íýãæ ) çàõ çýýëä á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðõýí íèéë¿¿ëýõ ç¿é òîãòоëûã àâ÷ ¿çíý. ªºðººð õýëáýë ¿éëäâýðëýã÷èéí ç¿ãýýñ á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýõ øèéäâýðèéã ÿàæ ãàðãàõ âý? ãýäýã àñóóäëûã ýíý îíîëûí òóñëàìæòàéãààð òàíèí ìýäíý.

4.      Àæ áàéäëûí îíîë. Ìèêðî ýäèéí çàñãèéí îíîëûí ýíý õýñýãò àøèã, îðëоãûí õóâèàðëàëò, õ¿í àìûí àæ áàéäàë, àìæèðãààíû ò¿âøèíã ñóäàëíà. 

1.4. Ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààíû àðãà, ñóäàëãààíû àðãà÷ëàëóóä

Ýäèéí çàñãèéí îíîë íü øèíæëýõ óõààí ìºíèéí õóâüä õýä õýäýí àðãà àðãà÷ëàëûã õýðэãëэäýã. ¯¿íä:

1.      Äèàëåêòèê àðãà

2.      Øèíæëýõ óõààíû õèéñâýðëýëèéí àðãà

3.      Èíäóêö äåäóêöèéí àðãà

4.      Êîððåëÿöèéí àðãà

5.      Ñòàòèñòèê àðãà

6.      Ìàòåìàòèêèéí àðãà

7.      Àæèãëàëòûí àðãà

8.      Ëîгèê ñýòãýëãýýíèé àðãà

9.      Ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýíèé àðãà ãýõ ìýò áîëíî.

Ýäãýýð àðãààñ ãîë÷ëîí õýðýãëýãääýã çàðèì àðãûã òàéëáàðëàâàë:

1.      Äèàëåêòèê àðãà: Ýäèéí çàñãèéí á¿õ þìñ, ¿çýãäýë õîîðîíäîî õîëáîî , õàìààðàëòàé áàéíãà ººð÷ëºãäºí õºãæèæ áàéäàã ãýæ ¿çäýã. 

2. Øèíæëýõ óõààíû õèéñâýðëýëèéí àðãà: Ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäë¿¿äèéã ñóäëàõäàà õèéñâýðëýëèéí àðãûã ºðãºí õýðýãëýíý. Ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãààíä äóðàí øèã áàãаæ õýðýãñýë õýðýãëýõ áîëîìæã¿é òóë õèéñâýðëýõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîã ñàíààãààðàà õèéñâýðëýí òààìàãëàæ ò¿¿íèé ìºí ÷àíàð, äîòîîä óÿëäàà õîëáîîã íýýí èëð¿¿ëýõ áîëîìæòîé.

3.      Åðºíõèé ä¿ãíýëòýíä òóëãóóðëàí õýñýã÷èëñýí òóñãàé ä¿ãíýëò õèéõ òàíèí ìýäýõ¿éí àðãûã äåäóêö ãýíý. Õàðèí àøèãëàëò òóðøèëòûí òóñ òóñäàà áàéãàà ìýäýý ñýëòèéã íýãòãýí ä¿ãíýæ, åðºíõèé ä¿ãíýëò õèéõ òàíèí ìýäýõ¿éí àðãûã èíäóêö ãýíý.

4. Êîððåëÿöèéí àðãà: ¯ð ä¿í áîëîí ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñèéã ñóäàëíà. 
5. Ñòàòèñòèê àðãà: Ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäë¿¿äèéí õîîðîíäûí õîëáîî õàìààðàë õºãæëèéí ç¿é  òîãòëûã òîãòîîõîä ýíý àðãà õýðýãëýãäýíý.
6. Ìàòåìàòèê àðãà: Ýíý àðãà íü ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé ¿çýãäëèéí õýòèéí õàíäëàãà, ç¿é òîãòëûã èëýðõèéëñýí îëîí õóâüñàã÷òàé ìàòåìàòèê çàãâàð áîëîâñðóóëæ àøèãëàõ áîëîìæ îëãîäîã.

            Ýäèéí çàñãèéí àëèâàà ¿çýãäëèéã äºðâºí ¿íäñýí àðãà, õýðýãëýãäýõ¿¿íýýð èëýðõèéëæ áîëíî. Çàðèìäàà ýäãýýðèéã ýäèéí çàñãèéí óõààíû õýë ÷ ãýæ íýðëýäýã. ¯¿íä:

• ¯ãýýð èëýðõèéëýõ àðãà: Ýíý íü òîäîðõîéëîëò, òîìú¸îëîë, òàéëáàðûí õýëáýðòýé áàéíà.
• Òîîí õ¿ñíýãòýýð èëýðõèéëýõ àðãà: Ýíý íü ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé þìñ, ¿çýãäëèéí õîîðîíäûí õîëáîî, õàìààðëûí ººð÷ëºëòèéã òóñãàñàí òîîí ¿ç¿¿ëýëòèéí õýëáýðòýé áàéíà.
• Ãðàôèêààð èëýðõèéëýõ àðãà: Ýíý íü ýäèéí çàñãèéí õîîðîíäîî õàìààðàë á¿õèé ¿çýãäëèéí ãðàôèê ä¿ðñëýë þì. Æíü: á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý, ýðýëò á¿õèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé òîî õýìæýý õî¸ðûí õàìààðëûã òýãø ºíöºãò êîîðäèíàòààð ä¿ðñëýí õàðóóëæ áîëíî. Ýäèéí çàñãèéí óõààíû àñóóäëûã ãðàôèê ä¿ðñëýëýýð õàðóóëæ òàéëáàðëàõ íü îéëãîõîä õÿëáàð äºõºì áàéäãààðàà áóñàä àðãààñ îíöëîãîòîé.
• Ìàòåìàòèê èëðýõèéëýë: Эíý íü ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé ¿çýãäëèéí ººð÷ëºëòèéí ç¿é òîãòëûã òóñãàñàí ôóíêöûí õýëáýðòýé áàéíà. 

1.5 Ýäèéí çàñãèéí îð÷èë áóþó õÿëáàðøóóëñàí çàãâàð

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé çàõ çýýë

Õ¿÷èí ç¿éëèéí çàõ çýýë

ªðõ ãýð

Ï¿¿ñ

Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë

Òºð

Á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýý

Á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýý

¯íý, òºëáºð

¯íý, òºëáºð

Òàò

Òàòâàð

Õ¿÷èí ç¿éëèéí ¿íý

Õ¿÷èí ç¿éëèéí ¿íý

Õ¿÷èí ç¿éëñ

Õ¿÷èí ç¿éëñ

1.6.Ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî

Ýäèéí çàñãèéã ººðèéíõ íü òîãòîëöîîíîîñ õàìààðóóëæ

1.      ׺뺺ò çàõ çýýë áóþó öýâýð êàïèòàëèçìèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî

2.      Êîìàíäûí áóþó çàõèðãààäàëòûí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî

3.      Õîñëîñîí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî

4.      Óëàìæëàëò ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî ãýæ äºðºâ õóâààäàã.

Öýâýð êàïèòàëèçì áóþó çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî. Èéì òîãòîëöîîíä îðîëöîã÷ á¿ð íü çºâõºí õóâèéí, àìèí÷ ñîнèðõîë äýýð, ººðèéíõºº àøèã îðëîãûã äýýä çýðýãò õ¿ðãýõ õóâèéí øèéäâýð ãàðãàæ áàéäàã îíöëîãòîé. Ýíý íü áèäíèé íýðëýæ çàíøñàíààð çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî þì.

Çàõèðãààäàëòûí ýäèéí çàñàã áóþó òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî íü áàðàã á¿õ ìàòåðèàëëàã íººö íü íèéãìèéí ºì÷èä áàéõ áà òºâëºðñºí ýäèéí çàñãèéí òºëºâëºëòèéí æóðìààð õàìò îëíû ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàäàã.

Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàã áîëîí òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí  òîãòîëöîî íü çàð÷ìûí õýä õýäýí ÿëãààòàé.

Òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñàã	Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàã
1. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý á¿ðäýëò	1.Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý á¿ðäýëò
Á¿õèé ë áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý òàðèôыã óëñ òîãòîîäîã áºãººä ÿìàð÷ ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí õóóëü ¿éë÷èëäýãã¿é.	Òºðººñ ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé õ¿í àìûí ÷óõàë á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé ¿íèéã òºð òîãòîîæ áóñàä ¿íý çàõ çýýëèéí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí õóóëèàð òîãòîîäîã.
2. ªì÷èéí õýëáýð	2. ªì÷èéí õýëáýð
Óëñûí, õîðøîîëëûí, óëñ õîîðîíäûí ºì÷èéí õýëáýð áàéäàã. Õàìãèéí ãîë íü óëñûí ºì÷.	Õóâèéí, óëñûí, õóâü íèéë¿¿ëñýí ºì÷èéí àëü àëü õýëáýð íü áàéæ áîëíî. Õàìãèéí ãîë íü õóâèéí ºì÷.
3. Òºëºâëºãºº	3. Òºëºâëºãºº
Óëñûí ò¿âøèíä ýäèéí çàñãèéí á¿õ áàëàíñжóóëàëò íººö áà ò¿¿íèé õóâààðèëàëò, á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí õ¿÷èí ÷àäàëä íü ¿íäýñëýí óëñ ºìíººñ íü òîãòîîäîã. Ýíý íü óëñûí à÷ààëëûã èõýñãýæ áàéãóóëëàãûí ýðõ, ñàíàà÷ëàãûã áóðóóëäàã.	Óëñûí ò¿âøèíä ñòðàòåãèéí òîìооõîí çîðèëò òîäîðõîé ïðîãðàììûã áîëîâñðóóëæ ò¿¿íèéã õóâèéí áîëîí óëñûí áàéãóóëëàãàä çàõèàëãà ºãºí ã¿éöýëä¿¿ëäýã. Áàéãóóëëàãóóä ººðñ人 õóóëü òîãòîîìæèéí õ¿ðýýíä ¿éë àæèëëàãààãàà òºñºâëºæ ÿâóóëäàã.
4. Ýäèéí çàñãèéí óäèðäëàãà	4. Ýäèéí çàñãèéí óäèðäëàãà
Óëñ õîðøîîëëûí áàéãóóëëàãûí àøãèéí çîíõèëîõ õóâèéã ººðòºº òºâëºð¿¿ëæ, ýðã¿¿ëæ äàõèí õóâààðèëàõ çàìààð íèéãýì ýäèéí çàñãèéí òóëãàðñàí àñóóäëóóäûã äàí ãàíö òºð øèéäýõ áºãººä á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààã òºð óäèðäàíà.	Ýäèéí çàñãèéí áîäëîãûã òàòâàð, ìºíãºíèé áîäëîãî, çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí õóóëèíä íèéöòýéãýýð õýðýãæ¿¿ëæ, ýäèéí çàñãèéã åðºíõèéä íü çîõèöóóëæ, óäèðäàæ õºãæèõ áîëîëöîî íºõöëèéã á¿ðýëä¿¿ëæ ÷èã õàíäëàãûã òîäîðõîéëæ áàéäàã.
5. Õ¿í àìûí àìüäðàëûí áàòàëãàà	5. Õ¿í àìûí àìüäðàëûí áàòàëãàà
Á¿õ õ¿í òýãø áàéäëààð íºõöºë áîëîëöîîãîîð õàíãàãäñàí àæèë, ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîëûí òàëààð èë¿¿ ñàéí õàíãàãäñàí áîëîâ÷ áýëýí÷ëýõ ñýòãýëãýýíä õàìãèéí èõ àâòñàí áàéäàã.	Ýíý ¿åä õ¿í ººðºº ººðèéíõºº ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë íèéãìèéí àñóóäàëä èë¿¿ àíõààðàõ øààðäëàãàòàé. Çàéëøã¿é õàðæ ¿çýõ íèéãìèéí ýìçýã õýñãèéã òºð õàìãààëàëòàíäàà àâàõ ¸ñòîé.
6. Áàíêíû ñèñòåì	6. Áàíêíû ñèñòåì
Íýã øàòëàëòàé áóþó óëñûí áàíê	Õî¸ð øàòëàëòàé áóþó òºâ áà àðèëæààíû бàíê
7. Áèçíåñèéí àøèã ñîíèðõîë	7. Áèçíåñèéí àøèã ñîíèðõîë
Õóâü õ¿í, áèçíåñèéí ýðõ ÷ºëºº áàéõã¿é, áèçíåñ õèéâýë íààä çàõ íü ãýìò õýðýãòýí áîëæ áàéñàí.	Õóâü õ¿í, áèçíåñèéí áàéãóóëëàãà ýäèéí çàñãèéí ýðõ ÷ºëººòýé, õóóëèéí õ¿ðýýíä àøèã îëîõ çîðèëãîîð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã.

Õîñоëñîí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî – Áîäèò áàéäàëä èéì ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî íü ÇÇÝÇ áà ÒÒÝÇ-èéí õîîðîíäûí ìàÿãòàé áàéäàã. Õóâèéí ºì÷ íü çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîãîîð, íèéãìèéí ºì÷ íü òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîí äýýð òóëãóóðëàñàí òîãòîëöîî þì. Æíü: Ãåòëåðèéí ¿åèéí Ãåðìàí, Ñîöèàëèçìèéí ¿åèéí Þãîñëàâ, Îäîîãèéí Øâåä, ßïîí ãýõ ìýò.

Óëàìæëàëò ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî – Îëîíõè ýäèéí çàñãèéí ñóë õºãæèëòýé îðíóóäàä óëàìæëàëò áóþó çàí çàíøèëäàà òóëãóóðëàñàí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî ¿éë÷èëæ áàéäàã. ¯éëäâýðëýëèéí òåõíèê ñîëèëöîî, îðëîãûí õóâààðèëàëò íü îëîí æèëèéí òóðø òîãòñîí çàí çàíøèë äýýðýý ñóóðèëäàã.

1930 он гэхэд зах зээлийн эдийн засагтай бүх орон хямралд орсон. Энэхүү хямралаас гарах онол нь Кейнсийн онол буюу “үл үзэгдэх гар”-ыг гаргасан. Ингээд төр эдийн засагт оролцох болсон байна. Урьд нь төр байсан ба тэр нь хэв журам сахиулдаг байсан. Төрийн зохицуулалт гэдэг нь захиргаадалтаар биш эдийн засгийн сонирхолоор нь залдаг. Эдийн засаг бол завь юм гэж үзэх юм бол түүний руль нь төрийн зохицуулалт юм. Өөрөөр хэлбэл эдийн засгийн сонирхол төрийн зохицуулалтаа хослуулна гэсэн үг.

1.7 Эдийн засгийн үйл ажиллагааны макро, микро түвшин:

Эдийн засагчид аливаа асуудлыг судлан шийдэхдээ макро эдийн засаг, микро эдийн засаг гэж 2 үндсэн түвшинд авч үздэг.

Макро эдийн засаг нь улс орны эдийн засгийг бүхэлд нь авч судалдаг. Энд эдийн засгийн өсөлт, мөнгөний ханш уналт, ажилгүйдэл, төрийн төсөв, зарлагын хэмжээ, улс орны санхүү эдийн засгийн тогтолцоо зэрэг олон асуудал багтдаг.

Макро эдийн засгийн судалгааг засгийн газар, судалгааны байгууллагууд, бие даасан шинжээчид зэрэг судлаачид хийж макро түвшиний гол зангилаа асуудлаар гол шийдвэрийг засгийн газар гаргаж байдаг.

Микро эдийн засаг нь тодорхой аж ахуй, айл өрхийн түвшинд эдийн засгийн асуудлыг авч судалдаг. Энэхүү түвшиний судалгаа нь аж ахуйн үйл ажиллагааны үр дүнг илэрхийлэгч ашиг орлого, зардлын хэмжээ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ, үйлдвэрлэлийн үр ашгийн үзүүлэлтүүд зэрэгт аж ахуйн менежерүүд бусад судлаачдын хийсэн шинжилгээг хамардаг. Микро түвшиний асуудлаарх шийдвэрийг аж ахуйн менежрүүд гаргаж байдаг.