Сэдэв: Эрэлт, нийлүүлэлтийн мэдрэмж ойлголт, төрөл

4.1 Ìýäðýìæ ò¿¿íèé òºðë¿¿ä

Аливаа юмс үзэгдэл, хүчин зүйлс нэг нь нөгөөгөөсөө хамааран өөрчилөгдөх зүй тогтлыг мэдрэмж гэж ойлгож болно. Энэхүү мэдрэмж хэмээх ойлголтыг эдийн засагт бас хэрэглэх бөгөөд дараах байдлаар тайлбарлаж болно. Зàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéã ñóäëàõàä ìýäðýìæèéí ¿ç¿¿ëýëò ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.

Ýäèéí çàñãèéí íýã ¿ç¿¿ëýëò 1 íýãæýý𠺺ð÷èëºãäºõºä ò¿¿íèéã äàãàëäàí íºãºº ¿ç¿¿ëýëòèéí ººð÷èëºãäºõ ç¿é òîãòëûã ìýäðýìæ ãýíý. (E) Анх Английн нэрт эдийн засагч А. Маршалл эдийн засгийн шинжлэх ухаанд энэ ойлголтыг оруулж ирсэн. Эрэлтийн нөлөөлөх хүчин зүйлс болгоны хувьд мэдрэмжийг тооцож болох боловч ихэнх тохиолдолд дараах төрлүүдийг авч үзнэ.

Ø  Үнээс хамаарах эрэлтийн мэдрэмж

Ø  Орлогоос хамаарах эрэлтийн мэдрэмж

Ø  Солбилцох мэдрэмж

3.2 ¯íýýñ õàìààðàõ ýðýëòèéí ìýäðýìæ:

Ýðýëòèéí õóóëü ¸ñîîð ¿íý áóóðâàë õýðýãëýã÷èä èõ õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í õóäàëäàí àâàõ ¸ñòîé. Ãýõäýý ¿íèéí ýíý ººð÷ëºëòèéã òóñãàõ õýðýãëýã÷èéí ìýäðýìæ íü áóþó õàðèó ¿éëäýë íü á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºðºë òóñ á¿ðýýð õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà. Үíý íýã õóâèà𠺺ð÷ëºãäºõºä ò¿¿íèéã äàãàæ ýðýëò õè÷íýýí õóâèà𠺺ð÷ëºãäºõ âý ãýäãèéã õàðóóëñàí êîåôôèöåíòèéã ¿íýýñ õàìààðñàí ýðýëòèéí ìýäðýìæ ãýíý. Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний эрэлтийн функц ба эрэлтийн муруйнаас нь хамааран дараах 2 төрлийн мэдрэмжийг тооцно.

Ø  Эрэлтийн цэгэн мэдрэмж

Ø  Эрэлтийн нуман буюу дундаж цэгэн мэдрэмж

3.3 Эрэлтийн цэгэн мэдрэмж

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний эрэлтийн функц нь гипербол хэлбэрээр өгөгдсөн бол эрэлтийн муруй нь хотгор хэлбэрийн муруй байна. Энэ үед эрэлтийн муруйн цэг бүр дээр эрэлтийн мэдрэмжийг тооцоход нэг утгатай буюу цэг бүр дээрх мэдрэмжүүд тэнцүү байна. Иймээс энэ тохиолдолд нуман мэдрэмжийг тооцож болох боловч түүний утга цэгэн мэдрэмжтэй тэнцүү тул зөвхөн цэгэн мэдрэмжийг л тооцоход хангалттай.

       E_d =  - ▲Q*P₀ /▲P*Q₀

E_d   -  ýðýëòèéí мýäðýìæèéí êîýôфициент

Q₀   - ýðýëòийн òîî õýìæýý

▲Q - ýðýëòийн òîî õýìæýýний өөрчлөлт

P₀ - суурь үнэ

      ▲P - ¿íèéí ººð÷ëөлт

¯íý, ýðýëò õî¸ð óðâóó õàìààðàëòàé ó÷èð  ýðýëòèéí ìýäðýìæèéí êîýфôèöèåíò ÿìàãò õàñàõ (-) òýìäýãòýé áàéíà.

Эрэлт нь үнийн өөрчлөлтийг хэр их мэдэрч байна гэдгээс нь хамааран

-          Харьцангуй мэдрэмж сайтай

-          Нэгж мэдрэмжтэй

-          Мэдрэмж муутай

Харьцангуй мэдрэмж сайтай гэдэг нь эрэлтийн тоо хэмжээ нь үнийн өөрчилөлтийг маш хүчтэй мэдрэх бөгөөд үнийн өөрчилөлтийн хувиас эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчилөлт хувь харьцангуй их байна. Өөрөөр хэлбэл мэдрэмж сайтай бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд үнийн түвшин 1 хувиар өөрчилөгдөхөд эрэлтийн тоо хэмжээ 1 ээс илүү хувиар өөрчилөгддөг. Энэ үед мэдрэмж нь модулиараа нэгээс их утга авна.

Нэгж мэдрэмжтэй гэдэг нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд үнийн түвшин 1 хувиар өөрчилөгдөхөд эрэлтийн тоо хэмжээ мөн 1 хувиар өөрчилөгдөх тохиолдлыг хэлнэ. Энэ үед мэдрэмж нь модулиараа нэгтэй тэнцүү байна.

Мэдрэмж муутай гэдэг нь эрэлтийн тоо хэмжээ нь үнийн өөрчилөлтийг харьцангуй сул мэдрэх тохиолдлыг хэлэх бөгөөд үнийн өөрчилөлтийн хувь эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчилөлтийн хувиас бага байна. Өөрөөр хэлбэл мэдрэмж муутай бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд үнийн түвшин 1 хувиар өөрчилөгдөхөд эрэлтийн тоо хэмжээ 1 ээс бага хувиар өөрчилөгддөг. Энэ үед мэдрэмж нь модулиараа нэгээс бага утга авна.

3.4 Эрэлтийн мэдрэмжинд нөлөөлөх хүчин зүйлс

Òºðºë á¿ðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íýýñ õàìààðàõ ýðýëòèéí ìýäðýìæ õàðèëöàí àäèëãé áàéäàã. ¯¿¿íèéã äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñòýé õîëáîîòîéãîîð òàéëáàðëàæ áîëíî. ¯¿íä:

1.      Îðëîõ á¿òýýãäýõ¿¿íèé íºëººëºë. Õýðýâ õî¸ð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áèå áèåíèéãýý îðëîõ øèíæòýé áàéâàë àëü íýãèéíõ ¿íý ºññºí íºõöºëä õýðýãëýã÷èä ò¿¿íýýñ òàòãàëçàæ îðëîõ íºãºº òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èë¿¿ èõ õóäàëäàæ àâàõ áîëíî.

2.      Õýðýãëýã÷èéí òºñºâò òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýçëýõ õóâèéí æèí. Õýðýâ ÿìàð íýã á¿òýýãäýõ¿¿í ºðõèéí òºñâèéí çàðëàãàä áàãà õóâü ýçëýäýã áîë óã á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ºññºí ÷ õýðýãëýã÷èéí ýðýëòýä íýã èõ íºëººº ¿ç¿¿ëýõã¿é. Æèøýýëáýë : Ø¿äýíçíèé çíý 100 % ºññºí ÷ ýíý íü õýðýãëýã÷èéí îðëîãî áîëîí ýðýëòýä áàãà íºëººëíº. Õýðýâ òóõàéí òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýã÷èéí òºñºâò èõ õóâèéí æèí ýçëýõ òóñàì ýðýëòèéí ìýäðýìæ èõ áàéíà. Æ.íü: Çóðàãòûí ¿íý 10% ºñºõ íü ò¿¿íèé ýðýëòýä íºëººëíº. Ó÷èð íü õýðýãëýã÷ ºðõèéí òºñ⺺ñ èõ õýìæýýíèé ìºí㺠çîðèóëæ áàéæ õóäàëäàí àâ÷ ÷àäàõ ó÷èð ò¿¿íèé ýðýëò áàãàñíà.

3.      ×àìèí òàíñàã ýä áîëîí çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ç¿éëñ. Çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ç¿éëñèéí ýðýëò ñóë ìýäðýìæòýé áàéõàä ÷àìèí òàíñàã ýäèéí ýðýëòèéí ìýäðýìæ ñàéòàé áàäàã. ªäºð òóòìûí õýðýãëýýíèé çàéëøã¿é ç¿éëñèéí ¿íý ºññºí ÷ õýðýãëýã÷èä ÿëãàààã¿é õýðýãëýõ õýìæýýãýýð õóäàëäàí àâíà. Èéìä ýäãýýðèéí ìýäðýìæ ìàø áàãàì áàéäàã.

4.      Öàã õóãàöààíû õ¿÷èí ç¿éë. Ýðýëòèéí ìýäðýìæ íü õýðýãëýã÷äèéí ¿íèéí ººð÷ëºëòºíä äàñàí çîõèöîõ öàã õóãóöààíààñõàìààð÷ õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà. Æèøýýëáýë: òîäîðõîé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý íü áóóðìàãö õýðýãëýã÷èä óðüäûí  äàäàë çàíøèëäàà òóëãóóðëàí èõýýð õóäàëäàí àâàõã¿é áàéæ áîëíî. Èéìä á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëòèéí ìýäðýìæ áîãèíî áîëîí óðò õóãàöààíä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà.

Цэгэн мэдрэмж                                                                          

                                                               

Мэдрэмжийн график

Эрэлтээс хамаарах үнийн мэдрэмж                                             

                          

4.1 Íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæ

Õýðýâ ¿éëäâýðëýã÷èä ¿íèéí ººð÷ëºëòèéã òóñãàæ ìýäýð÷ áàéâàë íèéë¿¿ëýëò ìýäðýìæòýé áàéíà. Íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæ ãýäýã íü õ¿÷èí ç¿éëèéí 1% - èéí ººð÷ëºëò íèéë¿¿ëýëòèéã õýðõýí ººð÷èëæ áóéã õàðóóëñàí êîåôôèöåíò þì.Үнэ 1 хувиар өөрчлөгдөхөд тоо хэмжээ хичнээн хувиар өөрчлөгдөхийг харуулсан үзүүлэлтийг үнээс хамаарах нийлүүлэлтийн мэдрэмж гэдэг.

Үнэ өөрчлөгдөхөд хичнээн хэмжээгээр бүтээгдэхүүн нийлүүлэх тоо хэмжээ хэрхэн өөрчлөгдөхийг харуулдаг.

Íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæèä íºëººëºã÷ ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîë ¿éëäâýðëýëèéí õóãàöàà þì. Ó÷èð íü ¿éëäâýðëýã÷èä ºìíº íü ¿éëäâýðëýæ áàéñàí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ òàòãàëçàæ, íººöºº ººð á¿òýýãäýõ¿¿íä øèëæ¿¿ëýí àøèãëàõàä òîäîðõîé õóãàöàà øààðäëàãàòàé. Èéìä ìèêðî ýäèéí çàñãèéí óõààíä íèéë¿¿ëýëòèéí ìýäðýìæèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäëàõ çîðèëãîîð ¿éëäâýðëýëèéí õóãàöààã ãóðàâ àíãèëàí àâ÷ ¿çäýã. ¯¿íä:

• Õýò áîãèíî áóþó àãøèí çóóðûí õóãàöàà
• Áîãèíî õóãàöàà
• Óðò õóãàöàà

 Мэдрэмж нь бие даасан нэгж үзүүлэлт байна.

E_S = % Нийлүүлсэн тоо хэмжээний өөрчлөлт

                                  % Үнийн өөрчлөлт                                                                 

Үнийн өөрчлөлтийн хувь нь тоо хэмжээний өөрчлөлтийн хувиас их бол мэдрэмж сайтай гэнэ. Өөрөөр хэлбэл     E_S > 1

Үнийн өөрчлөлтийн хувь нь тоо хэмжээний өөрчлөлтийн хувиас бага бол мэдрэмжгүй гэнэ. Мэдрэмжгүй бол  E_S < 1

Мэдрэмжийг дараах томьёогоор тооцоолно.                                             

Эрэлтийн мэдрэмжийг тооцоолбол:

A болон B цэгийн хоорондох эрэлтийн мэдрэмж: 

           

Нийлүүлэлтийн мэдрэмжийг тооцоолбол:

Цэгэн эрэлтийн мэдрэмжийг тооцоолбол:

Төгс бус мэдрэмжтэй эрэлтийн муруй

Зах зээлийн тэнцвэр

Орлогын өөрчлөлт

Орлого өссөнөөр эрэлтийг нэмэгдүүлж баруун гар тийш шилжүүлдэг.

Эрэлтийн муруй баруун тийш шилжсэнээр нийлүүлэлтийн муруй дагуу тоо хэмжээ өснө.

Энэ өсөлтийн үр дүнд үнэ болон тоо хэмжээ хоёулаа өснө.